In English:
«Belarusian blood potash»: How Belaruskali rigs elections in favor of Lukashenka
На русском языке:
«Кровавый беларусский калий»: Как Беларуськалий сфальсифицировал выборы в пользу Лукашенко
Беларуская дыяспара ў ЗША апублікавала расследаванне аб датычнасці «Беларуськалія» да фальсіфікацыі выбараў у Беларусі, якое пацвярджае, што калійны гігант фальсіфікаваў выбары на карысць Лукашэнкі як мінімум дзесяць гадоў. Публікуем пераклад расследавання без зменаў.
27 жніўня 2021 года на афіцыйным адкрыцці новага калійнага рудніка Аляксандр Лукашэнка, які больш за 27 гадоў трымае Беларусь у жалезнай хватцы, назваў беларускі калій «чырвоным золатам». Сапраўды, валютныя даходы «Беларуськалія», аднаго з найбуйнейшых у свеце вытворцаў калію, былі крыніцай жыццёвай сілы для дыктатуры Лукашэнкі, забяспечваючы яе рэсурсамі для падтрымання сваёй рэпрэсіўнай палітыкі.
Аднак «Беларуськалій» — не проста галоўны карміцель крывавага рэжыму. Кампанія прымала непасрэдны ўдзел у фальсіфікацыях на выбарах і парушэннях правоў чалавека, у прыватнасці, парушаючы артыкул 25 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах (МПГПП), а таксама права на сумленныя выбары, гарантаванае Канстытуцыяй Рэспублікі Беларусь. Як паказваюць доказы, прадстаўленыя ў гэтай справаздачы, вышэйшае кіраўніцтва «Беларуськалія» на працягу многіх гадоў актыўна ўдзельнічала ў фальсіфікацыях выбараў на карысць Лукашэнкі ў горадзе Салігорск, дзе размешчана кампанія. Як і дзясяткі іншых дзяржаўных прадпрыемстваў, дзяржаўных устаноў, школ і ўніверсітэтаў, якія кантралююцца дзяржавай, «Беларуськалій» быў часткай добра арганізаванай перадвыбарнай гульні, якая пачала разбурацца ў жніўні 2020 года пад ціскам беспрэцэдэнтнага попыту на перамены з боку простых беларусаў.
Той факт, што «Беларуськалій» адпомсціў сваім супрацоўнікам за іх палітычныя погляды пасля прэзідэнцкіх выбараў у жніўні 2020 года, добра асвятляўся ў сродках масавай інфармацыі. Кампанія звольніла больш за сотню найбольш актыўных работнікаў, якія арганізавалі забастоўку, адстойваючы свае правы, у тым ліку права «галасаваць і быць абранымі на сапраўдных перыядычных выбарах», гарантаванае ім Міжнародным білем аб правах чалавека [Артыкул 25 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах], а таксама Канстытуцыяй Рэспублікі Беларусь [Артыкулы 64, 65, 66 і 67]. Што не атрымала шырокай агалоскі, дык гэта тое, што іх уласны працадаўца, «Беларуськалій», адыграў важную ролю ў парушэнні гэтых правоў, што ў канчатковым выніку прывяло да пратэстаў і забастовак. Больш за тое, калійны гігант, мяркуючы па ўсім, фальсіфікаваў выбары на карысць Лукашэнкі як мінімум дзесяць гадоў.
Перш чым паглыбляцца ў механізм фальсіфікацыі выбараў, арганізаваны з дапамогай кіраўніцтва «Беларуськалія», мы павінны патлумачыць узровень уплыву кампаніі на горад Салігорск. Насельніцтва Салігорска складае крыху больш за 100 тысяч чалавек, у той час як на «Беларуськаліі» працуе каля 20 тысяч супрацоўнікаў. Улічваючы, што колькасць выбаршчыкаў у Салігорску складае каля 60 тысяч, прыкладна трэць з іх працуе на «Беларуськаліі». Калі ўлічыць таксама іх сем’і, то атрымліваецца, што сродкі да існавання большасці выбаршчыкаў Салігорска ў той ці іншай ступені залежаць ад «Беларуськалія».
Выбары ў Беларусі, якія ні разу не былі прызнаныя адпаведнымі стандартам АБСЕ падчас кіравання Лукашэнкам, арганізаваныя Цэнтральнай выбарчай камісіяй (ЦВК). ЦВК, на якую ў канцы 2020 года Міністэрства фінансаў ЗША наклала санкцыі за парушэнні на выбарах, ажыццяўляе нагляд за ўсім працэсам і кантралюе працу ўчастковых выбарчых камісій (УВК), якія, у сваю чаргу, кіруюць выбарчымі ўчасткамі і ў канцы падлічваюць бюлетэні. Паміж ЦВК і УВК існуе яшчэ адзін узровень мясцовай выбарчай бюракратыі — Тэрытарыяльныя выбарчыя камісіі (ТВК). Перад ТВК стаіць задача кантраляваць працэс у пэўным населеным пункце, які звычайна складаецца з некалькіх УВК. Так, напрыклад, усе УВК Салігорска падпарадкоўваюцца адной Салігорскай ТВК.
Праца УВК мае вырашальнае значэнне для ўсяго працэсу, бо менавіта яны кантралююць фактычную працэдуру галасавання і падліку бюлетэняў. Нядзіўна, што большая частка найбольш абуральных фальсіфікацый на выбарах у Беларусі, такіх як укід бюлетэняў або маніпуляцыі з яўкай выбаршчыкаў, адбываецца на ўзроўні УВК.
Улічваючы, наколькі важную ролю УВК адыгрываюць у правядзенні выбараў, з фармавання УВК пачынаецца беларуская фальсіфікацыя выбараў. Па законе чальцы УВК могуць быць вылучаныя ад палітычных партый, грамадскіх арганізацый і самімі грамадзянамі. Потым з гэтых кандыдатаў адбіраецца канчатковы спіс чальцоў УВК, які зацвярджаецца мясцовымі выканаўчымі органамі. Як апісаў Беларускі Хельсінскі камітэт у сваёй заключнай справаздачы па прэзідэнцкіх выбарах 2015 года, гэтая працэдура — усяго толькі фармальнасць, якая звычайна займае не больш за 30 хвілін. Мясцовая выканаўчая ўлада ў Беларусі прызначаецца прэзідэнтам, і на практыцы гэта азначае, што УВК у канчатковым выніку запаўняюцца прыхільнікамі Лукашэнкі, што было адзначана ў некалькіх справаздачах Бюро па дэмакратычных інстытутах і правах чалавека (БДІПЧ АБСЕ).
Больш за тое, звычайна адны і тыя ж людзі адбіраюцца ў пэўны УВК ад адной выбарчай кампаніі да іншай. Такім чынам, УВК часта ўяўляюць сабой згуртаваныя групы тых, хто падтрымлівае (ці павінен падтрымліваць) Лукашэнку і хто ўжо працаваў разам на папярэдніх выбарах. І самы відавочны факт, наўмысна схаваны ад вачэй грамадскасці, палягае ў тым, што чальцы канкрэтнай участковай выбарчай камісіі таксама звязаныя па працаўладкаванні, працуючы разам, а іх начальнік з’яўляецца старшынёй той жа ўчастковай выбарчай камісіі. Такім чынам, працэс адбору УВК з самага пачатку прызначаны для садзейнічання змове і фальсіфікацыям і ўвасабляецца ў жыццё дзяржаўнымі прадпрыемствамі, такімі як «Беларуськалій», якія ўступаюць у змову, каб сабраць УВК такім недэмакратычным спосабам.
У Салігорску налічваецца 5 УВК, якія амаль цалкам складаюцца з супрацоўнікаў «Беларуськалія». Можна было б падумаць, што гэтае супадзенне, улічваючы, колькі людзей у Салігорску працуе на «Беларуськаліі». Аднак кожная з гэтых УВК кантралюецца пэўным карпаратыўным падраздзяленнем «Беларуськалія» і ўзначальваецца кіраўніком таго ж падраздзялення. Акрамя таго, гэты склад УВК заставаўся нязменным цягам сама меней дзесяцігоддзя, цягам шасці прэзідэнцкіх і парламенцкіх выбарчых кампаній. Гэта нельга растлумачыць нічым іншым, акрамя скаардынаваных і сістэматычных намаганняў «Беларуськалія» і яго кіраўнікоў у ажыццяўленні фальсіфікацыі выбараў.
Каб прадэманстраваць, як працуе гэтая незаконная схема, мы возьмем у якасці прыкладу УВК №13, размешчаную ў сярэдняй школе №4 Салігорска па адрасе вуліца Леніна, 12. У жніўні 2020 года старшынёй УВК стаў Аляксандр Гарбачоў. Ён таксама аказаўся начальнікам вытворчага падраздзялення 3 «Беларуськалія» (РУ-3). На гэтай пасадзе Гарбачоў кіруе прыкладна 2600 супрацоўнікамі ў «Беларуськаліі», дзевяць з якіх апынуліся ў адным УВК з ім. Намеснікам старшыні УВК была Святлана Маразевіч, якая ў той жа час займала пасаду намесніка начальніка РУ-3 па ідэалогіі, падпарадкоўваючыся непасрэдна Гарбачову. Аналагічным чынам, астатнія восем чальцоў займалі розныя пасады ў РУ-3, у канчатковым выніку падпарадкоўваючыся Гарбачову.
Такім чынам, з 11 чальцоў УВК 10 працавалі ў РУ-3, і адзін з іх быў вышэйшай службовай асобай, якая ўзначальвала РУ-3 «Беларуськалія». Старшыня ўчастковай выбарчай камісіі абіраецца членамі ўчастковай выбарчай камісіі. Той факт, што кіраўнік карпаратыўнага аддзела быў абраны старшынёй УВК — аналагічны сітуацыі ў чатырох іншых УВК «Беларуськалія» — ужо дэманструе абуральны канфлікт інтарэсаў, падкрэсліваючы, што адносіны паміж чальцамі УВК былі не адносінамі паміж незалежнымі грамадзянамі, а хутчэй адносінамі паміж начальнікам і яго падпарадкаванымі. Важна таксама адзначыць, што рашэнні УВК прымаюцца простай большасцю галасоў, а для кворуму патрабуецца дзве траціны членаў. Улічваючы паўнамоцтвы, якімі Гарбачоў мог валодаць у дачыненні да большасці сяброў УВК № 13, мы можам зрабіць выснову, што ён атрымаў поўную ўладу ў прыняцці рашэнняў у гэтай УВК дзякуючы сваёй пасадзе на «Беларуськаліі».
Каб яшчэ раз прадэманстраваць, што гэты своеасаблівы выбар участковай выбарчай камісіі не быў выпадковым, давайце паглядзім на чальцоў адной і той жа ўчастковай выбарчай камісіі, размешчанай у сярэдняй школе № 4, за апошнія шэсць выбараў:
Члены УВК сярэдняй школы № 4 на чале з Аляксандрам Гарбачовым, начальнікам РУ-3, у жніўні 2020 г.
* — Ідэнтыфікаваныя супрацоўнікі РУ-3 «Беларуськалія»
** — Старшыня УВК і кіраўнік РУ-3 «Беларуськалія»
Як вы можаце бачыць, склад УВК практычна не мяняецца на працягу апошняга дзесяцігоддзя. УВК амаль цалкам складалася з супрацоўнікаў РУ-3 і заўсёды ўзначальвалася кіраўніком РУ-3. Нават калі ў РУ-3 з’яўляецца новы кіраўнік, гэты чалавек адразу ж бярэ на сябе ролю старшыні адпаведнай участковай выбарчай камісіі. Таксама відавочна, што адна і тая ж група людзей адбіралася ў сябры адной і той жа ўчастковай выбарчай камісіі зноў і зноў. Ніводны разважны чалавек не паверыць, што нешта падобнае магло адбыцца выпадкова, асабліва ўлічваючы, што такая ж карціна паслядоўна назіралася ў іншых чатырох УВК «Беларуськалія» ў Салігорску.
У дадатак да доказаў змовы падчас яго фармавання, УВК № 13 у сярэдняй школе № 4 была злоўлена на фактычнай фальсіфікацыі галасоў на карысць Лукашэнкі. УВК № 13 была адной з нямногіх камісій, якія паказалі канчатковы пратакол падліку галасоў. У пратаколе УВК № 13 гаворыцца, што Аляксандр Лукашэнка набраў 1905 з 2452 галасоў на выбарчым участку, а Святлана Ціханоўская набрала ўсяго 191 голас. Гэтыя лічбы супярэчылі вынікам незалежнай праверкі галасоў, арганізаванай анлайн-платформай «Голас», якая падала правераныя фатаграфіі, зробленыя выбаршчыкамі, па меншай меры 213 бюлетэняў на карысць Ціханоўскай, з чаго вынікае, што афіцыйныя вынікі былі сфальсіфікаваныя. Па словах Паўла Лібера, аднаго з заснавальнікаў «Голасу», незалежны статыстычны аналіз, заснаваны на дадзеных «Голасу», спрагназаваў, што Ціханоўская атрымае больш за 50% галасоў па ўсёй Беларусі.
Неадпаведнасць выніковага падліку галасоў была не адзіным парушэннем выбарчага заканадаўства на УВК № 13. Незалежным назіральнікам не дазволілі прысутнічаць у будынку школы, дзе размяшчалася УВК. Як і ўсюды ў Салігорску, увесь выбарчы працэс, у тым ліку канчатковы падлік галасоў, праходзіў за зачыненымі дзвярыма. Незалежныя назіральнікі падвяргаліся пераследам і арыштам. Цімафею Малахоўскаму, які быў адным з незалежных назіральнікаў у Салігорску ад грамадзянскай ініцыятывы «Сумленныя людзі», давялося літаральна ўцякаць ад міліцыі пасля таго, як ён паспрабаваў даведацца пра афіцыйныя вынікі на адным з выбарчых участкаў. На наступны дзень яму таксама было адмоўлена ў азнаямленні з копіяй афіцыйнага пратакола. Як стала вядома пазней, толькі каля 22% УВК апублікавалі свае афіцыйныя вынікі па Беларусі. Праз некалькі месяцаў Цімафею і ўсёй камандзе «Сумленных людзей» прыйшлося ўцякаць з Беларусі, баючыся пераследу, паколькі рэжым пачаў хвалю рэпрэсій, пераследуючы журналістаў і грамадзянскіх актывістаў.
Гарбачоў, кіраўнік УВК № 13, з’яўляецца дасведчаным парушальнікам беларускай выбарчай сістэмы. Ён удзельнічаў сама меней у 6 выбарчых кампаніях, ніводная з якіх не адпавядала стандартам АБСЕ. У 2015 годзе Гарбачоў быў зняты на відэа, у якім ён прымушаў працаўнікоў «Беларуськалія» галасаваць датэрмінова (датэрміновае галасаванне, калі адбываецца мноства фальсіфікацыйных маніпуляцый на карысць Лукашэнкі, дастаткова тыповае, паколькі такое галасаванне не суправаджаецца мерапрыемствамі па забеспячэнні бяспекі ад фальсіфікацый).
Сітуацыя з астатнімі чатырма УВК «Беларуськалія» аналагічная той, якую ўзначальваў Гарбачоў. Усе яны ўзначальваліся вышэйшым кіраўніцтвам «Беларуськалія» — Сяргеем Патыюком, Алегам Чачухай, Аляксандрам Чаянавым і Віктарам Гетманавым — яны ж прадстаўлялі справаздачы ў якасці членаў УВК. Склад гэтых УВК не моцна змяніўся за апошняе дзесяцігоддзе (гл. Дадатак, табліцы 2-5). За гэты час адток ва УВК «Беларуськалія» склаў у сярэднім усяго 20% (такім чынам, у сярэднім 80% сяброў УВК будуць удзельнічаць у наступнай выбарчай кампаніі ў той жа УВК). У кожнай з чатырох астатніх УВК мелі месца сур’ёзныя парушэнні выбарчага заканадаўства.
Акрамя УВК, «Беларуськалій» выбірае свайго прадстаўніка ў Салігорскую ТВК, орган, які павінен ажыццяўляць нагляд за мясцовымі УВК, у тым ліку пяць, пра якія мы згадвалі вышэй, разглядаць скаргі і вырашаць спрэчкі падчас выбарчага працэсу. Як і ў выпадку з УВК, менавіта чалавека, які займае пэўную пасаду ў арганізацыйнай структуры «Беларуськалія», заўсёды прызначаюць і выбіраюць на месца ў ТВК, а менавіта начальніка аддзела кадраў і намесніка начальніка па ідэалогіі (Міхаіл Сяўрук у жніўні 2020 года), які падпарадкоўваецца непасрэдна генеральнаму дырэктару Івану Галаватаму. Такім чынам, начальнік аддзела кадраў галоўнага працадаўцы горада назірае за выбарамі, валодаючы поўнай уладай — прамой або ўскоснай — над любым, хто адважыцца падвергнуць сумневу працэс і аспрэчыць вынікі.
Больш за тое, генеральны дырэктар «Беларуськалія» Іван Галаваты быў адным з 30 афіцыйных прадстаўнікоў Аляксандра Лукашэнкі на выбарах у жніўні 2020 года (Галаваты адыгрываў тую ж ролю ў прэзідэнцкай кампаніі 2015 года). Ён таксама з’яўляецца адным з лідараў мясцовай суполкі найбуйнейшага пралукашэнкаўскага грамадскага аб’яднання «Белая Русь», а таксама сябрам Савета Рэспублікі, верхняй палаты беларускага парламента (які, у сваю чаргу, таксама абіраецца такім жа фальсіфікаваным спосабам). Галаваты, які, як паведамляецца, мае вельмі цесныя сувязі з сям’ёй Лукашэнкі, быў прызначаны Аляксандрам Лукашэнкам на пасаду генеральнага дырэктара «Беларуськалія» і, відавочна, мае асабістую зацікаўленасць у яго пераабранні. Цяжка паверыць, што Галаваты не ведаў аб датычнасці «Беларуськалія» да фальсіфікацыі выбараў.
Згодна з канчатковай справаздачай «Голасу», афіцыйным вынікам прэзідэнцкіх выбараў 9 жніўня 2020 года нельга давяраць, улічваючы колькасць неадпаведнасцяў, парушэнняў і неабвержных доказаў фальсіфікацыі выбараў. Гэтая выснова пацвярджаецца Справаздачай Маскоўскага механізма АБСЕ па Беларусі, у якой гаворыцца, што «сцверджанні аб тым, што прэзідэнцкія выбары не былі празрыстымі, свабоднымі і справядлівымі, былі прызнаныя пацверджанымі».
Сістэматычныя фальсіфікацыі на выбарах, у тым ліку карумпаваны склад УВК, з’яўляюцца адной з прыкметаў рэпрэсіўнай сістэмы, якая падтрымлівае дыктатуру Лукашэнкі. Яны арганізуюцца і падтрымліваюцца буйнымі дзяржаўнымі прадпрыемствамі, арганізацыямі і ўрадавымі ўстановамі пад абаронай мясцовых сіл бяспекі. У выпадку «Беларуськалія» мы можам бачыць, як фальсіфікацыйная схема падтрымліваецца вышэйшым кіраўніцтвам кампаніі і як парушэнні правоў чалавека, па сутнасці, сталі часткай іх прафесійных абавязкаў і службовых інструкцый.
Члены УВК сярэдняй школы №8 па вул. Паркавая, 16, на чале з Сяргеем Патыюком, Кіраўніком РУ-4, у жніўні, 2020 г.
* — Ідэнтыфікаваныя супрацоўнікі РУ-4 «Беларуськалія»
** — Старшыня УВК і кіраўнік РУ-4 «Беларуськалія»
Супрацоўнікі УВК «Беларуськалія» на вул. Кастрычніцкай, 69а на чале з начальнікам аддзела аўтаматызацыі Алегам Чачухай у 2020 г.
* — Ідэнтыфікаваныя супрацоўнікі Аддзела аўтаматызацыі «Беларуськалія»
** — Старшыня УВК і кіраўнік Аддзела аўтаматызацыі «Беларуськалія»
Члены УВК № 3 інтэрната «Беларуськалія» на 3-м Паркавым праездзе
У 2015 і 2016 гадах УВК размяшчалася ў каледжы Салігорска, якую ўзначальвае Аляксандр Чаянаў, начальнік РУ-1, у жніўні 2020 года.
* — Ідэнтыфікаваныя супрацоўнікі Аддзела аўтаматызацыі «Беларуськалія»
** — Старшыня УВК і кіраўнік Аддзела аўтаматызацыі «Беларуськалія»
Члены УВК сярэдняй школы № 14 на вуліцы Судзілоўскага, 6
Да 2019 года УВК размяшчалася ў Сярэдняй школе № 5, якую ўзначальвае Віктар Гетманаў, начальнік РУ-2, у жніўні 2020 года.
* — Ідэнтыфікаваныя супрацоўнікі РУ-2 «Беларуськалія»
** — Старшыня УВК і кіраўнік РУ-2 «Беларуськалія»
*** — намеснік кіраўніка РУ-2 «Беларуськалія»
