In English:
Opinion. «Nick and Mike» on the degradation of the Academy of Sciences
На русском языке:
Мнение. «Ник и Майк» о деградации Академии наук
Тэлеграм-канал «Нік і Майк» апублікаваў пост пра дэградацыю Акадэміі навук: хто, як і за што атрымлівае званні. Прыводзім іх словы без зменаў.
У афіцыйнай і нефармальнай іерархіях навуковай супольнасці Беларусі званні акадэмікаў і сябраў-карэспандэнтаў Нацыянальнай акадэміі навук заўсёды займалі самае высокае становішча. Кожны прафесар, які стварыў уласную навуковую школу, марыў атрымаць запаветнае званне члена акадэміі. Але яшчэ з савецкіх часоў у навуковым асяроддзі склаўся непразрысты механізм вызначэння таго, хто ж стане шчасліўчыкам.
Здавалася б, ёсць распрацаваныя палажэнні аб выбарах членаў акадэміі, якія дакладна прапісваюць крытэры ўдзелу ў конкурсе любога вучонага. Але пры гэтым абсалютна незразумелы прынцып, па якім адкрываецца конкурс на тую ці іншую спецыяльнасць у розных аддзяленнях. Па меры станаўлення незалежнай беларускай навукі прынцып непразрыстасці ў вызначэнні новых членаў акадэміі стаў толькі нарастаць, паколькі да асабістых узаемаадносін унутры навуковай супольнасці дадаўся крытэр лаяльнасці цяперашняй улады.
Калі раней магчымасць стаць членам-карэспандэнтам у асноўным залежала ад сувязей з вядомымі вучонымі ў структурах акадэміі, якія маглі пахадайнічаць аб адкрыцці конкурсу на пэўную спецыяльнасць, то зараз ключавым фактарам стала набліжанасць да ўлады.
Але нават пры такім жорсткім кастынгу заўсёды існуе небяспека пранікнення ў рады акадэміі не таго чалавека, пад якога ствараўся конкурс. А звязана гэта банальна з тым, што конкурс адкрыты і ўдзельнічаць могуць многія. Даволі часта пры адкрыцці конкурсу на некаторыя спецыяльнасці з усёй Беларусі падаюць дакументы па 5-10 чалавек, кожны з якіх варты новага звання.
Асобная праблема для кіраўніцтва акадэміі і ўлады звязана з працэдурай галасавання, якая складаецца з двух этапаў. На першым — за прэтэндэнта павінны прагаласаваць толькі члены секцыі (напрыклад, фізіка-матэматычных, медычных, біялагічных і да г.д. навук), а затым на другім этапе — пры падтрымцы не менш за 2/3 членаў секцыі — галасуюць усе члены акадэміі на агульным сходзе. І вось тут у рэалізацыю планаў могуць умяшацца сапраўдныя навукоўцы, якія не ацэняць «рэальныя заслугі» псеўданавукоўцаў і прагаласуюць супраць.
Усе гэтыя складанасці ў ператварэнні набліжаных да ўлады асоб у «вялікіх» навукоўцаў прымусілі кіраўніцтва акадэміі прыдумаць новы, абсалютна геніяльны механізм, які ў некаторых галінах навукі стаў асноўным інструментам адсячэння «няправільных» кандыдатаў. Проста зараз конкурс аб’яўляецца не па шырокай спецыяльнасці як, напрыклад, алгебра або хірургія, а па вельмі вузкай, напрыклад, калі утрыраваць — хірургія мезенца левай ступні. Цяпер, ведаючы вобласць навуковых інтарэсаў патрэбнага ўладзе кандыдата, можна аўтаматычна адрэзаць ад удзелу ў конкурсе ўсіх астатніх (гэта раўназначна таму, што ў палітычнай кампаніі дазволіць удзел асоб ростам 1,95, народжаных у 1965 годзе пад знакам Рака).
Як ні дзіўна, але гэтыя новыя правілы гульні, прыдуманыя кіраўніцтвам акадэміі, не выклікаюць абурэння ў навуковым асяроддзі па двух асноўных прычынах: старыя члены акадэміі (абраныя ў часы справядлівай канкурэнцыі) могуць, як ім здаецца, шляхам галасавання адсякаць псеўданавукоўцаў і не жадаюць страціць наяўныя прывілеі, а астатняя частка навуковай супольнасці проста перастала ўспрымаць сяброўства ў акадэміі як рэальнае прызнанне сваіх дасягненняў. І гэта вельмі сумна, таму што развіццё навукі магчымае толькі ў асяроддзі канкурэнцыі і справядлівага прызнання заслуг.
Апафеозам пагібельнай для беларускай навукі палітыкі сталі выбары ў акадэмію навук 2021 года па медыцынскіх спецыяльнасцях. Так сябры акадэміі (акадэмікі) выбары адбыліся па 4 спецыяльнасцях: клінічная мікрабіялогія, анкауралогія, рэгенератыўная хірургія, трансплантацыя органаў. Людзі, інфармаваныя аб складзе секцыі медыцынскіх навук, адразу назавуць вам імёны ўсіх чацвярых членаў-карэспандэнтаў, якія адпавядаюць прапанаваным спецыяльнасцям. То бок яшчэ да выбараў было зразумела, пад якіх людзей ствараўся безальтэрнатыўны конкурс. Ці гэта справядлівасць?
Аднак яшчэ больш агідна выглядаюць выбары членаў-карэспандэнтаў секцыі медыцынскіх навук – тут мы сутыкаемся не толькі з поўнай адсутнасцю навуковых крытэраў адбору, але і відавочнай прыкметай карумпаванасці ўсёй сістэмы. Усе мы памятаем, як у разгар палітычнага крызісу восенню 2020 года пачалася замена кіраўнікоў дзяржаўных устаноў, якія альбо выказалі нязгоду з фальсіфікацыямі выбараў і гвалтам уладаў, альбо недастаткова актыўна ўдзельнічалі ў рэпрэсіях супраць сваіх супрацоўнікаў. Менавіта ў гэты час на пасады рэктараў былі прызначаныя ідэалагічна правільныя Сяргей Пятровіч Рубніковіч — у Беларускі дзяржаўны медыцынскі ўніверсітэт і Ігар Алегавіч Стома — у Гомельскі дзяржаўны медыцынскі ўніверсітэт. І вось праз год кожны з іх атрымаў сапраўды царскі падарунак — магчымасць стаць членам-карэспандэнтам. Здавалася б, абодва дактары медыцынскіх навук і маюць дастатковую колькасць навуковых публікацый, у чым жа падвох?
Ігар Стома
Для Стомы — гэта, у першую чаргу, узрост: чалавеку ўсяго 33 гады, ён стаў дацэнтам у 2019, рэктарам у 2020 і цяпер членам-карэспандэнтам у 2021 годзе. Галавакружная кар’ера, праўда? Большасць членаў акадэміі па медыцынскіх навуках заваёўвалі такія званні пасля 50 гадоў, многія — у 60-70 гадоў.
Спачатку была надзея, што яго не ўключаць у спіс кандыдатаў, дапушчаных да выбараў, каб згладзіць гэты беспрэцэдэнтны па сваіх маштабах узровень ганарыстасці і амбіцый. Аднак лабізм на ўсіх узроўнях прыняцця рашэнняў зрабіў сваю справу, і Стоме ўдалося стаць безальтэрнатыўным кандыдатам па спецыяльнасці клінічная мікрабіялогія. І хоць у канчатковым выніку ён не быў абраны ў члены-карэспандэнты, факт удзелу падобнага кандыдата — гэта ганьба Акадэміі.
Сяргей Рубніковіч
Другі герой нашай публікацыі — рэктар БДМУ, Рубніковіч, які ўваходзіць у санкцыйныя спісы ЕС за масавыя адлічэнні студэнтаў. Рубніковіч — найярчэйшы прыклад карумпаванага беларускага чыноўніка. Чалавек, які валодаў у розны час долямі ў некалькіх прыватных медыцынскіх цэнтрах і перапісаў іх на сваіх блізкіх сваякоў, стаў рэктарам вядучай медыцынскай ВНУ краіны.
Рубніковіч з’яўляецца стаматолагам, і таму найбольш правільны шлях у члены-карэспандэнты для яго быў магчымы толькі пры адкрыцці конкурсу па спецыяльнасці «стаматалогія». Але пры такім варыянце магчымая колькасць прэтэндэнтаў на адзінае месца вылічалася б сама меней 10 навукоўцамі, кожнаму з якіх Рубніковіч ушчэнт бы прайграў па ўсіх крытэах: колькасць і якасць навуковых публікацый, колькасць падрыхтаваных вучняў, сусветнае прызнанне і г.д.
Варта таксама адзначыць, што адзіным раздзелам медыцыны, ды і ўсёй навукі БССР і незалежнай Беларусі, якая ніколі не была прадстаўлена ў акадэміі, была стаматалогія. Нягледзячы на вялікі адсотак спецыялістаў і вучоных стаматолагаў з міжнародным прызнаннем у агульнай колькасці ўрачоў краіны, стаматалогія дэманстратыўна ігнаравалася кіраўніцтвам акадэміі і Міністэрства аховы здароўя.
Паколькі «падарыць» Рубніковічу званне члена-карэспандэнта па спецыяльнасці «стаматалогія» было немагчыма з-за вялікага конкурсу, было вырашана прыдумаць вакансію па вельмі вузкай спецыяльнасці – клеткавыя тэхналогіі ў стаматалогіі.
Але такога раздзела стаматалогіі проста не існуе, яго не вывучаюць ва ўніверсітэце, няма ўрачоў-стаматолагаў з такой спецыялізацыяй, адсутнічаюць навуковыя лабараторыі і профільныя часопісы з такой назвай.
І, о цуд, у нашай краіне быў толькі адзін чалавек, які адпавядае прапанаванай вакансіі і гэта — Рубніковіч Сяргей Пятровіч. У адрозненне ад сітуацыі са Стомай, Рубніковічу ўдалося стаць членам-карэспандэнтам на безальтэрнатыўных «выбарах». Медыкам і вучоным Беларусі сорамна за членаў секцыі медыцынскіх навук, якія па толькі ім зразумелых прычынах на час забыліся на сваю прынцыповасць і справядлівасць пры правядзенні галасавання. І члены-карэспандэнты, і акадэмікі секцыі медыцынскіх навук, якія галасавалі таемна, нічым не рызыкавалі.
Спецыялісты-стаматолагі, добра дасведчаныя аб сапраўдным узроўні навуковых даследаванняў у Беларусі, гавораць аб моцным піяры клеткавых тэхналогій Рубніковічам і поўнай адсутнасці якіх-небудзь рэальных клінічных вынікаў у гэтым напрамку. Дактары абураныя такім рашэннем, параўноўваючы конкурс па гэтай спецыяльнасці з пляўком у твар медыцынскай супольнасці Беларусі. У выніку стаматалогія Беларусі атрымала не члена-карэспандэнта па спецыяльнасці клеткавыя тэхналогіі ў стаматалогіі, а проста — «клетачнага члена».
Выбары ў Акадэмію навук Беларусі першапачаткова павінны былі прайсці 11 лістапада 2021 года, аднак былі перанесеныя без шырокай агалоскі на 17 снежня. Аддаючы сабе адказ аб механізмах фальсіфікацыі і карумпаванасці ўсёй сістэмы, мы не адчувалі аптымізму ў пытанні перамогі справядлівасці і сумленнай навуковай канкурэнцыі. Аднак, разумеючы непазбежнасць краху ўсёй прагнілай сістэмы ў бліжэйшы час, мы павінны прыкласці ўсе намаганні для пазбаўлення фальсіфікаваных вучоных іх званняў пасля поўнай перамогі дэмакратыі ў Беларусі.
Варта адзначыць, што навукоўцамі-медыкамі Беларусі сабраны ўвесь неабходны матэрыял, які дазволіць нам пасля падзення рэжыму запусціць механізмы непрызнання новых псеўда-акадэмікаў і псеўда-членаў-карэспандэнтаў. Мы заклікаем усіх вучоных старанна прааналізаваць вынікі выбараў у акадэмію па адпаведных галінах навукі, фіксуючы ўсе незаконныя дзеянні.
Мы павінны зрабіць так, каб членства ў Акадэміі навук стала вынікам шматгадовых навуковых даследаванняў, публікацыі прарыўных артыкулаў, манаграфій і падручнікаў, падрыхтоўкі дзясяткаў вучняў, а не наяўнасцю грошай, удалым знаёмствам, сваяцтвам або сумеснымі паляваннямі і лазнямі з прыўладнымі асобамі.
