In English:
Opinion. Dzmitry Navosha: it will be much worse before it starts to get better
На русском языке:
Меркаванне. Дзмітрый Навоша пра тое, што будзе куды горш, перш чым пачне станавіцца лепш
Генеральны дырэктар і сузаснавальнік Tribuna Дзмітрый Навоша ў сваім тэлеграм-канале апублікаваў пост, дзе разважае пра трэнды з боку рэжыму; пра тое, што мы ўжо ўнутры катастрофы і што ў інструментах падаўлення пагрозаў, якія выкарыстоўваюцца дыктатурай, закладзены і сам жа механізм яе самазнішчэння. Прыводзім меркаванне без зменаў.
Беларусы не карыстаюцца вобразамі кшталту «прабіць дно», бо ведаюць, што дна няма. Гэтае рэгулярна нарастальнае пекла дэтэрмінавана тэрорам 2020-га, які затаптаў шматмесячны пратэст. Усе гэтыя трэнды нескладана падоўжыць. Што будзе далей? А я раскажу.
1
Так, пачнуць адбіраць нерухомасць і іншую маёмасць. Гэта незаконна, але гэта анансаваў сам Лукашэнка + ужо пачынаюць з дачкі Латушкі і алімпійскай медалісткі Герасімені. Так, гэта адкрывае скрыню Пандоры ў адносінах да саміх лукашыстаў – але да іх будучых праблем (ужо пасля яго) асабіста Лукашэнку справы няма. Улюбёнае дыктатарам комба «помста» + «здзерці грошай» робіць гэтую задуму асабліва прывабнай (як, напрыклад, і ў веапанізацыі мігрантаў; магчымасць зарабляць была і там значным матывам, а не толькі жаданне прагнуць Еўропу).
2
Так, пачнуць пазбаўляць грамадзянства «ворагаў народа». Гэта наўпрост забараняе канстытуцыя, але нават не сумнявайцеся, што пачнуць. (Але і не палохайцеся занадта — для такіх выпадкаў існуе «Жэнеўскі пашпарт»; плюс як мінімум Літва з Польшчай прыдумаюць спосаб людзям дапамагчы.) Гэтая форма звядзення рахункаў можа крыху адстаць ад першай па тэрмінах з-за таго, што яна выключна пра помсту, без заробку.
3
Працягнем пра комба. Атрымае сваё вялікае (вельмі вялікае) развіццё трэнд «навесім яму 15 тысяч даляраў штрафу ад Мінсктранса за тое, што выйшаў на вуліцу». Усе гэтыя «няхай кампенсуюць шкоду» і «няхай вернуць, усё накралі» ў вуснах Лукашэнкі не проста так. Сілавыя ведамствы ў яго і цяпер, можна сказаць, на гаспадарчым разліку, не першы год узаконены дзярж.рэкет у дачыненні да прадпрымальнікаў. Цяпер рэкет стане часткай дзяржплана, увядуць канкурэнцыю розных ведамстваў — хто выцісне са сваіх ахвяр больш. Галіна павінна будзе намалочваць больш, чым сельская гаспадарка; пытанне грошай стаіць усё вастрэй. Змагар, не змагар, калі нешта ў цябе ёсць, і ты не свой — то знойдзем, што за «шкоду» табе трэба «кампенсаваць». Адчуваючы гэтыя рызыкі, у краіну ўжо імкнуцца не заязджаць нават тыя камерсанты, што па прыроднай беларускай асцярожнасці ў 2020-м сядзелі цішэй вады.
4
ІТ-шнікі з гонару краіны ўжо ператварыліся ў кагосьці накшталт яўрэяў пры раннім НСДАП. Многія ўжо ўсё зразумелі, ідуць на выхад. Астатнім яшчэ трэба ўсвядоміць, што беднасць для позняга лукашызму — гэта не баг, гэта фіча. У бедных ніжэй амбіцыі, мацнейшая залежнасць і страх. Закране змена парадыгмы ўвесь прыватны сектар, не толькі IT. Нездарма ва ўдзячных мянтоўскіх відэа прымушаюць ахвяр называць свае (высокія) заробкі. Самастойныя людзі = загадзя нядобранадзейныя.
Дарэчы, таму ж ніякі асаблівы дабрабыт не пагражае і вінцікам лукашызму, акрамя набліжаных да сям’і. Большасць з вінцікаў працягнуць змагацца з тлятворным уплывам Еўропы за заробак ніжэй за сярэднееўрапейскую дапамогу па беспрацоўі. Іх бенефіт — не-гвалт у іх адносінах (з тымі лукашыстамі, хто дасць слабіну і праявіць чалавечнасць, будуць распраўляцца паказальна). Плюс «маральнае задавальненне» з пункта 5.
5
Колькі яшчэ працягнуцца актыўныя рэпрэсіі? А столькі, колькі лукашызм. Спыненне бачнага пратэсту рэпрэсіі не спыніла. Кожны тыдзень сістэма працягне жэрці па некалькі чалавек: са знарочыстым чмяканнем, каб паграмчэй, з відосамі-прызнаннямі і г.д. Асаблівасці канцлагера: здранцвенне і жах спадаць не павінны, інакш меншасці складана ўтрымліваць у падпарадкаванні большасць.
Яшчэ гвалтам падбадзёрваюць сілавікоў. Не спрацаваў варыянт «хутка ўсіх паб’ём і перасаджаем, і ўсё стане, як раней», канцэпцыю змянілі на «яшчэ адна ахвяра = яшчэ адна наша перамога». Глядзіце, колькі мы растапталі і зламалі, ды мы сіла, мы вакол пераможцы. Працуйце, браты, іншых перамог усё роўна не прадбачыцца.
У лукашэнкаўскім гестапа хапае і такіх, для кагосьці магчымасць бязмежжа каштоўная сама па сабе. Усё гэта «права на ганьбу» па Дастаеўскім. Плюс практычная індульгенцыя, вывад з-пад дзеяння закона. Амапавец у Асіповічах забіў ваенкама (актыўнага лукашыста, іронія лёсу); рэчыцкія мянты ў навагоднюю ноч збілі да смерці простага пацана з раёна. І што? А нічога, апрычніне можна.
6
Ваенны канфлікт. Абавязкова будзе. Уся логіка мілітарызацыі лукашызму туды вядзе, усе дыктатарскія метадычкі. Не факт, што гэта будзе аперацыя супраць Украіны — на ўкраінскім фронце ўсё вырашае Пуцін. Можа, інцыдэнт з Польшчай ці Літвой — задзіраць НАТА рукамі свайго проксі для Крамля бяспечней, чым наўпрост. Яшчэ больш верагодныя варыянты тыпу засылкі лукашэнкаўскіх батальёнаў у якую-небудзь наступную цэнтральна-афрыканскую авантуру Крамля, разам з ЧВК Прыгожына. Хочаш ты, Лукашэнка, не хочаш (а ты хочаш; вунь як хваліўся Казахстанам), але табе зараз кожны год вяртаць мільярды пазыкі, а няма чым. Адтэрміноўкі і скідкі будуць у абмен на такія паслугі.
Плюс гэты дыктатарскі механізм «замазаць у крыві». Лукашэнка гэта таленавіта пракруціў у 2020-м са сваімі сілавікамі. Вось і Крэмль замацуе лаяльнасць лукашысцкіх сілавікоў крывёй, каб варыянтаў для ўвільвання не заставалася.
7
Перапрашыўка насельніцтва. Гэта таксама не прагноз, а падаўжэнне вектара, суцэль сабе оруэлаўскі працэс запушчаны. Шляхам доўгай (адмоўнай) селекцыі дыктатар вывеў дасведчаныя ўзоры асаблівай лукашысцкай расы — баязлівыя, бязвольныя чыноўнікі і афіцэры, з ампутаванай эмпатыяй і чалавечнасцю. Гатовыя зносіць любыя зневажанні ад тых, хто вышэй — і якія зневажаюць тых, хто ніжэй. Некрытычна слухаюць любую лукашэнкаўскую ахінею, нават калі яна супярэчыць учорашняй.
Адной вертыкалі для ўстойлівасці лукашызму аказалася мала, і раз народзец апынуўся нядобранадзейным — то перакадаванню зараз падлягаюць усё. Гаворка нават не пра канфармізм і прыгнечанне, дапусцім, волі: з савецкіх часоў гэта не спынялася. А пра зусім ужо антрапалагічную спробу сцерці базавыя, хрысціянскія ўстаноўкі, маральнасць, здольнасць спачуваць. Дапамагаў тым, хто мае патрэбу з аплатай штрафаў, — злачынец. Паспачуваў забітаму КДБ Зельцэру — у турму. І г.д. Гэта ўзмоцніцца.
Інструментарый перапрашыўкі — школы, ВНУ, «працоўныя калектывы», царква. Супрацьстаяць дапаможа, спадзяюся, нашае вынесенае з саўка дваядумства, здольнасць сімуляваць пакорлівасць, не ператвараючыся ў зомбі цалкам. Але новых зомбі таксама дадасца – нізавым лукашысцкім мянтам або там суддзям ад 20 да 35. Дадзены пост пра «што будзе», а не пра «што рабіць», але тут кірунак пазначу: не даваць ператварыць у зомбі хаця б сваіх знаёмых і блізкіх. Дзяцей — перш за ўсё.
8
«Весі» і «осі», некаторае адчужэнне заходніх і ўсходніх немцаў — сацыяльны феномен аб’яднанай Германіі і дзесяцігоддзі праз. У Беларусі, зацягні лукашызм на многія гады, будзе гэтак жа. Будзе праблема трэнняў паміж дынамічнымі, адаптыўнымі, якія набраліся еўрапейскага досведу вяртальнікаў — і зацюканых, траўмаваных лукашызмам астатніх, з прабуксоўкай прыстасаваўшыхся да вольнага жыцця.
9
Інфраструктурная катастрофа. Ізноў жа, ва ўмовах галечы і замены кампетэнтнасці лаяльнасцю ўжо ідзе: ад развалу моста ў цэнтры Мінска да адключэння электразабеспячэння цэлых рэгіёнаў. Самі ацаніце, куды падаўжаць гэты трэнд з нарастаючым маштабам, і ці можа развал (не дай бог) падоўжыцца да АЭС.
Менш кажуць пра знішчэнне «сацыяльнай інфраструктуры», а яна нават важнейшая. Гэта не толькі сотні НКА, у тым ліку якія дапамагалі інвалідам ці праблемным дзецям, ці дабрачынныя ініцыятывы ад «Імён» да byCovid. Гэта ўвогуле ўсе нізавыя аб’яднанні, якія не кантралююцца дзяржавай: спартыўныя, адукацыйныя і культурныя ініцыятывы, валанцёрства. Сама здольнасць людзей аб’ядноўвацца з любой нагоды для лукашызму небяспечная. Рашэнні ў шэрагу сацыяльных праблем нейкі час проста не будзе, зона сацыяльнага бедства разрасцецца.
10
Эканоміка — вялізны асобны блок; прынцып ужо зразумелы – простае падаўжэнне трэнду дае пагаршэнне галечы і ўтоенага беспрацоўя тыпу трохдзённага працоўнага тыдня і г.д. І паспрабуй зараз папратэстуй нават без усялякага палітычнага матыву. Глядзі хоць на алімпійскую спартсменку Ціманаўскую, хоць на тых пенсіянерак, што нядаўна ў палескай вёсцы паспрабавалі абараніць ад спілоўвання дубы на сваіх будучых могілках. У адсутнасць перніка ўсім належыць падвойная доза бізуна.
P.S.
Увогуле: будзе куды горш, перш чым пачне станавіцца лепш. Але гэта не песімізм. Тым больш не паражэнне. Гэта хутчэй адказ на пытанне, чаму некаторыя не апускалі ці не апускаюць рукі (бо кошт лукашызму вялікі), нават калі стала відавочная ступень небяспекі любога дзеяння. Імкнуся не згушчаць фарбы, проста падоўжыць вектар — ну і зберагчы ад будучых расчараванняў. Мы ўжо ўнутры катастрофы. Я працягваю лічыць, што дыктатура згніе і абваліцца, нават калі раптам у людзей ужо зусім не знойдзецца сіл для супрацьстаяння ёй. У інструментах падаўлення пагроз, якія выкарыстоўваюцца дыктатурай, закладзены і сам жа механізм яе самазнішчэння.
