На русском языке:
У часы сталінскіх рэпрэсій пад Гомелем было расстраляна мінімум 5 000 чалавек. Зараз іх спрабуюць выдаць за ахвяр нацыстаў.
Пару дзён таму ў распараджэнні нашай рэдакцыі аказалася абгрунтаванне інвестыцый у будаўніцтва завяршальнага кавалка гомельскай «МКАД» – Усходняга абыходу, які не могуць дабудаваць ужо апошнія 15 гадоў. Сам дакумент «стандартны» – такія паперы рыхтуюць да кожнага буйнога будаўніцтва і пракладцы новых шляхоў.
Мы б маглі сёння вам расказаць аб недабудаваных частках гэтай дарогі і разбуральных палях будучага пуцеправода, але звярнулі ўвагу на штосьці іншае. Сярод палотнаў тэксту прысутнічае некалькі карт, дзе пазначаны месцы масавых пахаванняў пад Гомелем у 1937 і 1941 гг. Дарэчы, гэты дакумент быў апублікаваны на сайце мясцовага Упраўлення камунальнага будаўніцтва і зараз ён выдалены.
Мапа з варыянтамі будаўніцтва 4-га ўчастка Ўсходняга абыходу Гомеля і месцы масавых пахаванняў 1937 і 1941 гг. / motolko.help
Таксама ў абгрунтаванні інвестыцый укладзены ліст ад 20 студзеня 2022 года начальніку ўпраўлення архітэктуры і горадабудаўніцтва Гомельскага гарвыканкама Марозаву ад дырэктара «Белніпіградабудаўніцтва» Хіжняка, у якім апошні піша, што на поўдзень ад гомельскага раёна Навабеліца могуць знаходзіцца шматлікія няўлічаныя захаванні ахвяр палітычных рэпрэсій 1930-х гадоў.
Дакумент ад 20.01.2022 начальніку ўпраўлення архітэктуры і горадабудаўніцтва Гомельскага гарвыканкама / motolko.help
«На тэрыторыі паўднёвей Навабеліцы, магчыма, маюцца шматлікія няўлічаныя пахаванні першай паловы XX стагоддзя – ахвяр палітычных рэпрэсій 1930-х гадоў і знішчаных 19-22 жніўня 1941 года частак Чырвонай арміі, якія абаранялі Гомель ад наступалі войскі нямецка-фашысцкіх захопнікаў і прыкрывалі Чарнігава рэшткаў 21-й арміі», – сказана ў лісце.
Ніжэй прыводзіцца здымак, на якім выдзелены ўсё тыя ж 5 абласцей, як і на папярэдняй карце, але ўжо дакладней. Цікаўна, што адна з іх ужо адзначана не як пахаванні 1941-го, а 1937 гады.
Схема месцаў масавых пахаванняў на поўдзень ад Гомеля, у Навабеліцкім лесе. / motolko.help
З абласцямі, дзе паказаны 1941 год, усё дастаткова зразумела. У інтэрнэце лёгка знайсці інфармацыю, што на тэрыторыі лесу на поўдзень ад Гомеля знаходзяцца пахаванні воінаў Чырвонай арміі, якія загінулі 19–21 жніўня 1941 года пры абароне горада і адступленні. Гэтыя салдаты ўдзельнічалі ў Гомельскай абарончай аперацыі, але былі разбіты, а горад – узяты.
Што ж да пахаванняў 1937 года, то пра іх інфармацыі значна менш. Для лепшага разумення перанясем вобласці на сучасную карту. І адразу бачна, што як мінімум у адной з абласцей ёсць мемарыял, а месца гэта называецца – Шчакотаўскі лес.
Пахаваньні ахвяр сталінскіх рэпрэсіяў 1937 года пад Гомелем. / motolko.help
Шчакотаўскі лес — гэта «Гомельскія Курапаты»
Зыходзячы з адкрытых крыніц, упершыню пра знойдзеныя чалавечыя рэшткі ў лясах пад Гомелем у 1995 годзе напісала «Народная газета». Паведамлялася, што там праводзяцца раскопкі, якія выявілі шматлікія косткі забітых і іх рэчы: эмаляваныя кружкі, міскі, гумовыя галёшы, бахілы і грабяні.
Нататка ў «Народнай газеце», 1995 год. / motolko.help
«На вычышчаным ад пяску донцы гурткі сапраўды без працы прачытваецца слова «Луганск». Так, той самы Луганск, што ў 193[5] годзе стаў Варашылаўградам, у 1958–1970 гадах – зноў Луганскам, а пасля гэтага зноў Варашылаўградам, і яшчэ раз Луганскам. Прыкметная і фірмовая эмблема ў выглядзе чайніка завода вытворцы», – гаворыцца ў нататцы.
Адказ на тое, чые астанкі знаходзяцца пад Гомелем, падрабязна даў археолаг Аляксандр Штаменка ў зборніку «Палітычныя рэпрэсіі ў Беларусі ў ХХ стагоддзі»:
«Праведзеныя палявыя археалагічныя даследаванні на месцы масавых расстрэлаў ва ўрочышчы Шчакотаўскі лес і аналіз выяўленых прадметаў дазваляюць бясспрэчна ідэнтыфікаваць час і аўтарства расстрэлаў:
— Расстрэлы ажыццёўлены ў сціслыя тэрміны кастрычнік – лістапад 1937 года.
– Усе пахаваныя загінулі гвалтоўнай смерцю ў выніку стрэлу ў патыліцу са стралковай зброі, якая стаяла на ўзбраенні ў СССР».
На сённяшні дзень вядома, што расстрэлы ў 1937 годзе праводзіліся па абодва бакі Чарнігаўскай трасы, з аднаго боку Шчакотаўскі лес, а з другога – Бутулінскі лес, часам гэтыя месцы яшчэ называюць «Гомельскімі Курапатамі».
Да нядаўняга часу раскопкі там праводзіліся двойчы: ва ўжо згаданым 1995 годзе і ў 2007-м, калі працы ва ўрочышчы Боркі праводзіў 52-гі асобны пошукавы батальён МА РБ. Паведамлялася, што салдаты тады знайшлі астанкі 70 чалавек, але пра тое, што гэтыя людзі былі расстраляныя НКУС, ніхто не заявіў.
Раскопкі ў лясах пад Гомелем у 1995 і 2007 гадах / motolko.help
Каментуючы раскопкі 2007 года, сакратар грамадскага Аргкамітэта па ўвекавечанні памяці ахвяр сталінскіх рэпрэсій Уладзімір Раманоўскі казаў: «Нельга выключаць, што ў Гомелі задзейнічана «схема» утойвання пахавання рэпрэсаваных пад выглядам пахавання ахвяр вайны – фашызму, як гэта было з Курапатамі ў часы тым жа Шчакатоўскім лесам у 1994-96 гадах».
Адзначым, што калі суаднесці месца раскопак 2007 года з картай з ліста «Белніпіградабудаўніцтва», то атрымліваецца, што ўсё ж у 2007 годзе яны знайшлі астанкі ахвяр сталінскіх рэпрэсій.
Што вядома пра расстраляныя ў Шчакатоўскім лесе?
У 2007 годзе Уладзімір Раманоўскі паведаміў, што ў лясах пад Гомелем могуць ляжаць астанкі каля 5 тысяч рэпрэсаваных у 1937-м.
На сённяшні дзень асноўнай працай па дадзеных аб ахвярах расстрэлаў НКУС у Шчакотаўскім лесе з’яўляецца артыкул археолага Аляксандра Штаменкі, які піша: «Яшчэ ў 60-80-я гады пры пракладцы нафтаправода «Дружба» будаўнікі сутыкаліся са шматлікімі невядомымі масавымі пахаваннямі, якія былі раскіданыя невялікімі групамі і дарог у хваёвым лесе».
Археолагамі ўстаноўлена, што расстрэлы праходзілі па 15-18 чалавек за раз, людзям 1-2 разы стралялі ў патыліцу, пасля чаго трупы падалі ў выкапаную яму. У кожнай з расстрэльных ям археолагі знаходзілі астанкі 44-48 чалавек, а таксама гільзы і кулі ад рэвальвера «Наган» і пісталета «Кольт».
«Грунтуючыся на выніках праведзенага эксперыменту, можна меркаваць, што ахвяр ставілі на калені перад ямай і расстрэльвалі парамі. Гэта пацвярджалася траекторыяй палёту кулі», – пісаў Штаменка.
Рэчы рэпрэсаваных у 1930-х. Ілюстратыўныя прыклады. / Мемарыял
У расстрэльных ямах была знойдзена таксама вялікая колькасць асабістых рэчаў ахвяр:
- эмаляваныя гурткі Луганскай вытворчасці (на адной было кляймо завода 1935 г.),
- савецкія манеты (1930-1936 гг.),
- міскі і лыжкі,
- скураныя кашалькі і партманэ,
- пенснэ (некаторыя ў футляры),
- зубныя шчоткі і мыльніцы,
- муштукі і расчоскі,
- медыцынская бутля,
- рэшткі валізак,
- разнастайныя гузікі, сярод якіх бронзавы пазалочаны гузік з манаграмай (серп і молат у цэнтры),
- нацельны (наперсны) крыж з белага металу, выкананы ў стараабрадніцкай традыцыі.
Найбольш масавай катэгорыяй знаходак быў абутак, сярод якога дамінавалі рэшткі ялавых ботаў. Галошы і бахілы былі прадстаўлены значна менш. Увесь абутак фабрычнай вытворчасці ўтрымліваў кляйма 1937 года. Таксама на адным з фрагментаў тканіны захаваўся адбітак бронзавага друку ў выглядзе апярэння арла.
«Асобныя прадметы змяшчалі кляйма і манаграмы выключна перадваеннага ўзору: «Гума-Трэст», «Моспластмас», Завод ім. «Камсамольскай Праўды» ў Ленінградзе і іншае. Звяртае на сябе ўвагу светла-карычневы футарал ад расчоскі са слядамі падрапанага надпісу, знойдзены на глыбіні 2,3 м у паўднёва-заходнім сектары пахавання. Тэкст быў нанесены пры дапамозе вострага прадмета на абодва бакі футляра», – пісаў археолаг.
У выніку расшыфроўкі высветлілася, што ўладальнік дадзенага футляра быў арыштаваны ў аўторак 19 жніўня 1937 і знаходзіўся пад следствам да чацвярга 7 кастрычніка 1937 года.
Судзячы па надпісе, 29 жніўня чалавеку былі прад’яўленыя абвінавачванні па другой найболей «папулярнай» з другой паловы 30-х гадоў раздзеле Крымінальнага кодэкса, якая характарызуецца як контррэвалюцыйныя злачынствы. Чалавек быў асуджаны па артыкулах: «здрада Радзіме», «падрыхтоўка ўзброенага паўстання», «правядзенне тэрарыстычных актаў, накіраваных супраць прадстаўнікоў савецкай улады», а таксама «прапаганда і агітацыя супраць савецкай улады».
З чаго забівалі людзей пад Гомелем?
Археолагамі падчас раскопак 1995 года былі вызначаны тры розныя тыпы куль і гільзаў ад патронаў стралковай зброі, якая стаяла на ўзбраенні ў СССР. Сярод іх найбольшую колькасць (82%) гільзаў і куль аднесены да 3-лінейнага рэвальвера сістэмы «Наган» узору 1895/30 гг. з маркіроўкай Тульскага патроннага завода (ТПЗ).
Рэвальвер «Наган» узору 1895, 1930 год, СССР / motolko.help
Гэта індывідуальная шматзарадная стралковая зброя з барабанам, які верціцца, стаяла на ўзбраенні асабовага складу ВЧК, ПТВ, НКУС і ўнутранай аховы аж да 60-х гадоў. Штаменка піша, што першапачатковае здзіўленне выклікала знаходка гільзаў і куль ад аўтаматычнага пісталета сістэмы «Кольт» узору 1911 года «Урадавая мадэль», калібр 11,43.
Пісталет Colt M1911 узору 1911 года. ЗША / motolko.help
Як высветлілася, гэты тып зброі з’явіўся ў Расіі з 1914 года ў якасці дапамогі краінам Антанты ад ЗША і стаяў на ўзбраенні ў органах ВЧК, ДПУ, НКУС аж да 1940-х гадоў.
«Больш за 16% падобных гільзаў і куль аднесены да дадзенага тыпу зброі. Спрэчка выклікае толькі адна гільза, якую можна аднесці як да пісталета «Маўзер» (Германія) узору 1908 года, калібр 7,63 мм, так і некаторым мадыфікацыям пісталета «Кольт» таго ж калібра», – пісаў Штаменка.
Ці ўсталяваныя ахвяры Сталінскіх рэпрэсій у Шчакатоўскім лесе?
Дакладных звестак аб расстраляных у лясах пад Гомелем няма, і пакуль не адкрытыя архівы КДБ БССР, устанавіць дакладнае месцазнаходжанне астанкаў асобных людзей практычна немагчыма. Тым не менш, штосьці аб ахвярах вядома.
У 2015 годзе на сайце гомельскага Свята-Мікольскага мужчынскага манастыра быў апублікаваны невялікі матэрыял «1 лістапада 1937 года — дзень расстрэлу Гомельскіх праваслаўных святароў, кансэкраваных асоб і свецкіх вернікаў».
Гомельскія свяшчэннікі ў 1917-18 гг. / Нікольскі
У матэрыяле сказана, што ў 1937-м шэраг гомельскіх святароў быў арыштаваны па сфабрыкаванай НКУС справе «падпольнай контррэвалюцыйнай арганізацыі царкоўнікаў». З іх больш за 50 расстраляны. Месца расстрэлу – Навабеліцкі лес.
Гэта высветлілася яшчэ ў пачатку 2000-х, калі кіраўніцтва УКДБ па Гомельскай вобласці дало магчымасць царкве азнаёміцца з некаторымі справамі рэпрэсаваных. Сярод імёнаў ёсць тыя, хто мог быць расстраляны ў Шчакатоўскім лесе, як мінімум, даты іх расстрэлаў супадаюць з тэрмінамі расстрэлаў, агучанымі археолагамі.
- Бутома Уладзімір Пятровіч 1879 года нараджэння – святар Праабражэнскай царквы г. Гомеля. Арыштаваны ў г. Гомелі ў 1937 г. Абвінавачваўся па арт. 72 і 76 КК БССР. Вінаватым сябе не прызнаў. Асобай Тройкай НКУС БССР 30.10.1937 г. прыгавораны да расстрэлу. Прыгавор прыведзены ў выкананне ў наваколлях г. Гомеля 01.11.1937 г.
- Жэбін Антон Іванавіч 1874 года нараджэння – працоўны, пражываў у г. Навабеліца. Арыштаваны ў жніўні 1937 г. Абвінавачваўся па арт. 72 і 76 КК БССР. Вінаватым сябе не прызнаў. Прыгавораны Асобай Тройкай НКУС 30.10.1937 г. да расстрэлу. Прыгавор прыведзены ў выкананне 01.11.1937 г.
- Левашоў Павел Мікалаевіч 1873 года нараджэння – святар. Арыштоўвалі некалькі разоў, апошні – у верасні 1937 г., калі жыў у Гомелі. Вінаватым сябе прызнаў. Пастановай Асобай Тройкі НКУС ад 30.10.1937 г. прыгавораны да расстрэлу. Прыгавор прыведзены ў выкананне 01.11.1937 г.
Святар Левашоў Павел Мікалаевіч 1873 года нараджэння / motolko.help
Святар Павел Левашоў быў рэабілітаваны ў 1989 г. і кананізаваны як свяшчэннапакутнік (РПЦЗ) Рускай Праваслаўнай Царквой за мяжой.
- Зорын Уладзімір Паўлавіч 1870 года нараджэння – да 1931 года быў святаром Чонкаўскага манастыра. У лютым 1930 г. публічна праз друк адрокся ад сану. Арыштаваны ў жніўні 1937 г. Абвінавачваўся па арт. 72 і 76 КК БССР. Вінаватым сябе не прызнаў. Пастановай Тройкі НКУС БССР ад 30.10.1937 г. прыгавораны да расстрэлу. Прыгавор прыведзены ў выкананне 01.11.1937 г.
- Зубараў Уладзімір Васільевіч 1863 года нараджэння – святар Праабражэнскай царквы г. Гомеля. Абвінавачваўся па арт. 72 і 76 КК БССР. Вінаватым сябе не прызнаў. Адмысловая Тройка НКУС БССР 30.10.1937г. пастанавіла расстраляць Зубарава В.У. Уладзіміра расстралялі 01.11.1937 г.
- Саульскі Васіль Далматовіч 1882 года нараджэння – свяшчэннік, псаломшчык, працаваў архіварыусам у навабеліцкім архіве. Арыштаваны ў ліпені 1937 г.
Саульскі Васіль Далматовіч 1882 года нараджэння / motolko.help
«Так, я служка рэлігійнага культу. Цяпер за штатам», – адказаў ён на допыце. Абвінавачваўся па арт. 72 і 76 КК БССР. Вінаватым сябе прызнаў. Адмысловая Тройка пры ПП НКУС БССР пастанавіла 30.10.1937 г. расстраляць Саульскага Васіля Далматовіча. Прыгавор прыведзены ў выкананне 01.11.1937 г.
- Кернажыцкі Іван Іванавіч 1875 года нараджэння – святар, арыштаваны ў ліпені 1937 г. Пастановай Тройкі НКУС ад 17.09.1937 г. прыгавораны да расстрэлу. Прыгавор прыведзены ў выкананне 28.09.1937 г.
- Канашкевіч Фама Арцёмавіч 1886 года нараджэння – святар царквы ў Навабеліцы, арыштаваны ў жніўні 1937 г. Абвінавачваўся па арт. 64, 72 і 76. Вінаватым сябе не прызнаў. Пастановай Асобай Тройкі НКУС СССР 30.10.1937 г. прыгавораны да расстрэлу. Прыгавор прыведзены ў выкананне 01.11.1937 г.
- Курневіч Андрэй Андрэевіч 1874 года нараджэння – святар Праабражэнскай царквы г. Гомеля. Абвінавачваўся як адзін з кіраўнікоў падпольнай фашыстка-контррэвалюцыйнай паўстанцкай арганізацыі царкоўнікаў па арт. 64, 72 і 76 КК БССР. Вінаватым сябе не прызнаў. Пастановай Асобай Тройкі НКУС БССР 30.10.1937 г. прыгавораны да расстрэлу. Прыгавор прыведзены ў выкананне 01.11.1937 г.
- Леліхава Алена Фёдараўна 1887 года нараджэння – царкоўная стараста, арыштаваная ў жніўні 1937 г. Абвінавачвалася па арт. 72 і 76. Збірала подпісы за адкрыццё царквы ў с. Урыцкае, закрытай у 1934 г. Адмысловая Тройка ПП НКУС 30.10.1937 г. пастанавіла расстраляць. Прыгавор прыведзены ў выкананне 01.11.1937 г.
- Назаранка Елісей Пятровіч 1883 года нараджэння – святар, пражываў у Гомелі. Арыштаваны ў жніўні 1937 г. Абвінавачваўся па арт. 72 і 76 КК БССР. Вінаватым сябе не прызнаў. Асобай Тройкай НКУС БССР ад 30.10.1937 г. прыгавораны да расстрэлу. Прыгавор прыведзены ў выкананне 01.11.1937 г.
- Рыла Пётр Кузьміч 1884 года нараджэння – святар Праабражэнскай царквы г. Гомеля. Абвінавачваўся па арт. 72 і 76 КК БССР. Вінаватым сябе прызнаў. Адмысловая Тройка пры ПП НКУС БССР 30.10.1937 г. пастанавіла расстраляць Рыла Пятра Кузьміча. Прыгавор прыведзены ў выкананне 01.11.1937 г.
Сасіноўскі Апанас Цімафеевіч 1874 года нараджэння – дыякан Праабражэнскай царквы г. Гомеля. Абвінавачваўся па арт. 72 і 76 КК БССР. Вінаватым сябе прызнаў. Адмысловая Тройка НКУС БССР 30.10.1937 г. пастанавіла расстраляць. Прыгавор прыведзены ў выкананне 01.11. 1937 г. - Шамко Клімент Ігнатавіч 1889 года нараджэння – святар, працаваў чорнарабочым у г. Гомелі. Абвінавачваўся па арт. 64, 68 і 76 КК БССР. Вінаватым прызнаў сябе часткова. Паседжанне Асобай Тройкі НКУС БССР пастанавіла святара расстраляць. Прыгавор прыведзены ў выкананне 01.11.1937 г.
Пасля ўсе гэтыя людзі былі рэабілітаваны.
Акрамя таго, у 2007 годзе прадстаўнікі грамадскага Аргкамітэта па ўшанаванні памяці ахвяр сталінскіх рэпрэсій паведамлялі, што ў лясах пад Гомелем маглі праводзіцца расстрэлы не толькі беларусаў, але і жыхароў Чарнігаўскай вобласці Украіны, пра што ім паведамлялі некалькі відавочцаў. Тады ж, паводле інфармацыі СМІ, яны звярнуліся да прэзідэнта Украіны Віктара Юшчанкі з просьбай расследаваць магчымыя расстрэлы ўкраінцаў пад Гомелем.
Тым не менш, на дадзены момант аб большасці рэпрэсаваных нічога не вядома, але ёсць дадзеныя раскопак, устаноўлены і даты шэрагу расстрэлаў органамі НКУС пад Гомелем, вядомыя і імёны некаторых з тых, хто там мог быць забіты. Усё гэта кажа пра тое, што Шчакатоўскі лес – адназначна месца палітычна матываваных расстрэлаў 1937 года, але чыноўнікам Лукашэнкі абсалютна не выгадна, каб пра гэта ведалі і казалі. Сёння ім, як і іх савецкім папярэднікам, выгадна хаваць факты, хлусіць і казаць, што савецкая ўлада да гэтых забойстваў недатычная.
Ахвяр сталінскіх рэпрэсій спрабуюць выдаць за ахвяр нацыстаў?
У кастрычніку 2021 года 52-і асобны пошукавы батальён МА РБ правёў яшчэ адны раскопкі ў лесе каля Чарнігаўскай трасы і знайшоў 21 пахаванне. Вось толькі нюанс у тым, што пракуратура Гомельскага раёна адразу заявіла, што гэта не рэпрэсаваныя ў 1937-м, а ахвяры нацысцкіх расстрэлаў. Прапаганда паспяшалася выпусціць сюжэт, дзе паказала знаходкі, не называючы дакладнае месца раскопак.
Гомельскае выданне «Флагшток» тады высветліла, што раскопкі вядуць менавіта на тэрыторыі Шчакатоўскага лесу, а прагледзеўшы сюжэт на АНТ, пераканалася, што дадзеныя аб знаходках свядома скажаюцца. Напрыклад, у сюжэце была буйным планам паказана куля, з якой спецыяльна была знята гільза.
Куля, паказаная ў сюжэце АНТ / Флагшток/АНТ
«Бачна, што куля мае два ўчасткі, пакрытых зусім рознай карозіяй – вастрыё пакрытае раўнамернай цёмнай карозіяй, а задняя частка кулі роўнай лініяй аддзелена і мае іншую карозію, з няроўным ірваным пакрыццём, з бачным спецыфічным «люстраным» водбліскам. Такая карозія не можа атрымацца ва ўмовах залягання стрэлянай кулі ў зямлі. Такі падзел карозіі адбываецца пры сутыкненні з цесна прыціснутым пластом аналагічнага металу. На патронах часоў Другой сусветнай вайны спецыфічны «люстраны» налёт бывае на кулях толькі ў тым выпадку, калі са знойдзенага ў зямлі нявыкарыстанага патрона механічным шляхам яна здабываецца. […] Ужо гэты дробны факт сведчыць аб падазронай падборцы фактаў, дакладней, аб свядомай дэзынфармацыі», – казаў археолаг выданню «Флагшток».
Акрамя таго, у сюжэце паведамляюць, што ўсяго на ўчастку знойдзена 21 пахаванне, а з першай ямы ўзнялі касцяныя астанкі як мінімум 45 чалавек. Такая колькасць знойдзеных целаў супадае з вынікамі раскопак 1995 года. Археолаг Штаменка пісаў, што тады ў трох выкрытых ямах знайшлі астанкі 44, 44 і 48 чалавек.
Супраць версіі, што на месцы сучасных раскопак знойдзены ахвяры нацыстаў, кажа і артыкул 1995 года ў газеце «Гомельская праўда», які адшукаў «Флагшток». У ёй супрацоўнік Гомельскага абласнога музея Эдуард Чартко расказваў, што на тэрыторыі знойдзеных пахаванняў у Шчакатоўскім лесе не было масавых расстрэлаў партызан або мірных грамадзян фашыстамі:
«Інакш мы б пра гэта ведалі. Гэты перыяд грунтоўна вывучаны, ёсць і яго жывыя сведкі», – казаў Чартко.
«Гомельская праўда» пра знойдзеныя рэшткі людзей у Шчакатоўскім лесе ў 1995 годзе / Флагшток
Хочацца яшчэ раз узгадаць словы сакратара грамадскага Аргкамітэта па ўвекавечанні памяці ахвяр сталінскіх рэпрэсій Уладзіміра Раманоўскага, якія ён сказаў яшчэ ў 2007 годзе:
«Нельга выключаць, што ў Гомелі задзейнічаная «схема» утойвання пахавання рэпрэсаваных пад выглядам пахавання ахвяр вайны – фашызму, як гэта было з Курапатамі ў часы Пазняка і з тым жа Шчакатоўскім лесам у 1994-96 гадах».
І яшчэ. Пару тыдняў таму «Наша Ніва» паведаміла, што ініцыятыва ByPol атрымала архіў КДБ са звесткамі аб рэпрэсаваных у БССР беларусах. Мы будзем чакаць публікацыі архіва, таму што народ не проста павінен, ён абавязаны ведаць сваю гісторыю.
А калі вам вядомыя іншыя месцы расстрэлаў у 1930-х на тэрыторыі Беларусі – напішыце нам у @motolko_bot або праз форму для сувязі ніжэй.
