На русском языке:
«Эхо холодной войны»: как сейчас выглядят места размещения ЯО на территории Беларуси?
Увечары 25 сакавіка 2023 года Уладзімір Пуцін заявіў, што да 1 ліпеня Расія пабудуе ў Беларусі сховішча для тактычнай ядзернай зброі (ТЯЗ). Тады ж на пытанне пра перадачу Беларусі ядзернай зброі Пуцін сказаў, што Расія не перадае ЯЗ, а «збіраецца рабіць тое ж самае, што ЗША са сваімі саюзнікамі».
У сувязі з гэтым мы вырашылі ўзгадаць, дзе ў часы СССР базавалася ядзерная зброя на тэрыторыі Беларусі і паглядзець, як зараз выглядаюць вайсковыя аб’екты часоў халоднай вайны.
Пачнем з таго, што ў 1960-х у Беларусі знаходзіліся чатыры ракетныя дывізіі: у Пружанах, Паставах, Мазыры і Лідзе, на ўзбраенні якіх былі ракеты Р-12, Р-14 і РСД-10 мабільнага і шахтавага базавання. Некаторыя сілы гэтых дывізій былі размешчаныя таксама ў Смаргонскім, Дзяржынскім, Дзятлаўскім і Слонімскім раёнах.
Падрыхтоўка да пуску ракеты Р-12
Згодна з адкрытымі крыніцамі, на момант распаду СССР, Беларусь была восьмай краінай у свеце па запасах ядзернай зброі, а агульная колькасць боезарадаў складала 1120:
- 125 — у войсках СПА;
- 270 — у сухапутных войсках;
- 575 — у далёкай авіяцыі;
- 150 — у авіяцыі ВМФ.
Акрамя таго, на тэрыторыі Беларусі знаходзіліся два шахтавыя пускавыя комплексы. Першы засакрэчаны аб’ект базаваўся ў Пастаўскім раёне і абсталёўваўся ракетамі Р-12У — Шахтавая пускавая ўстаноўка «Дзвіна». Другі знаходзіўся недалёка ад Смаргоні і быў зараджаны ракетамі Р-14У — Шахтавая пускавая ўстаноўка «Чусавая». Аднак ядзерныя боегалоўкі размяшчаліся не толькі ў шахтавых пускавых устаноўках (ШПУ), агулам у 1960-1996 гг. у Беларусі было не менш за 33 лакацыі, дзе знаходзілася ядзерная зброя.
Мапа размяшчэння падраздзяленняў і фармаванняў ракетных войскаў стратэгічнага прызначэння (РВСП) на тэрыторыі БССР (1960—1996 гг.)
Гісторыя размяшчэння савецкай ядзернай зброі ў Беларусі падышла да канца толькі ў 1996 годзе паводле Дамовы аб нераспаўсюджанні ядзернай зброі, а дакладней 27 лістапада 1996 года, калі з чыгуначнай станцыі Яцукі, што недалёка ад Ліды, пад марш «Развітанне славянкі» ў Расію быў адпраўлены апошні эшалон з міжкантынентальнымі балістычнымі ракетамі РС-12М «Таполя».
У абмен на гэта Вялікабрытанія, Расія і ЗША надалі Беларусі гарантыі бяспекі, замацаваныя ў Будапешцкім мемарандуме. Дарэчы, Лукашэнка на цырымонію вывазу ядзернай зброі з Беларусі не прыехаў, але на архіўных кадрах можна заўважыць маладога Віктара Шэймана.
Дык як жа зараз выглядаюць аб’екты халоднай вайны?
Шахтавая пускавая ўстаноўка «Дзвіна»
Адна з дзвюх шахтавых пускавых установак ЯЗ на тэрыторыі БССР знаходзілася на тэрыторыі 346-га ракетнага палка 32-й ракетнай дывізіі РВСП у раёне в. Курсевічы (Пастаўскі раён, Віцебская вобласць).
Гэты комплекс стаў на баявое дзяжурства 12 снежня 1964 года. Там знаходзіліся чатыры ракетныя шахты, кожная з якіх складалася са знешняга бетоннага цыліндру (ствала шахты) глыбінёй 30 метраў і шырынёй 7 метраў.
Адна из затопленых пускавых шахт ШПУ «Дзвіна» / Onliner
Менавіта ў такіх шахтах калісьці размяшчаліся савецкія аднаступенныя балістычныя ракеты Р-12.
Адна з шахтаў ШПУ «Дзвіна» / meridian28
Як і амаль усе аб’екты ў сённяшнім аглядзе, гэты комплекс даўно разрабаваны і затоплены, а абсталяванне і металічныя дэталі зрэзаныя.
Калідоры камандного пункту ШПУ «Дзвіна» / meridian28
Шахтавая пускавая ўстаноўка «Чусавая»
Гэта ўжо 428-ты ракетны полк 32-й ракетнай дывізіі РВСП. Знаходзіўся комплекс каля в. Слабсны (Смаргонскі раён, Гродзенская вобласць). Там было тры шахтавыя пускавыя ўстаноўкі з ракетамі 8К65У ракетнага комплексу Р-14У, які паступіў на ўзбраенне СССР у 1964 г.
Шахтавая пускавая ўстаноўка «Чусавая» на спадарожнікавых здымках
У адрозненне ад ШПУ «Дзвіна», гэты комплекс захаваўся крыху лепш. Напрыклад, там ёсць ахоўныя вечкі шахтаў, якія адчыняліся пры дапамозе дамкратаў і рэйкавай накіравальнай сістэмы.
Вечка адной з шахтаў ШПУ «Чусавая» / meridian28
Таксама на тэрыторыі комплексу захавалася зала для газавых балонаў з азотам і кіслародам, і барабан тросавага прыводу з рэдуктарам механізма адкрыцця ахоўнага прыстасавання ШПУ.
Балоны з кіслародам і азотам, якія захаваліся / meridian28
Прыстасаванне для адкрыцця вечка шахты / meridian28
56 полк РВСП
Размяшчаўся ён у раёне в. Шарашова (Пружанскі раён, Брэсцкая вобласць). Раней там знаходзіліся ўкрыцці, стартавыя пляцоўкі, сховішчы, камандныя пункты, вузлы сувязі і адміністрацыйныя будынкі пабудаваныя ў 1960-х.
56 полк РВСП на спадарожнікавых здымках
На баявое дзяжурства гэты полк заступіў 1 студзеня 1962 г. у складзе двух дывізіёнаў, у кожным з якіх знаходзіліся па 4 пускавыя ўстаноўкі ўжо згаданых ракетаў Р-12. Адначасова са стварэннем палка была сфармаваная і рамонтна-тэхнічная база для захоўвання абслугоўвання ядзерных боегаловак.
Штаб 56-га палка РВСП / meridian28
Зараз з вайсковага мястэчка захаваўся толькі штаб – невялікая двухпавярховая цагляная пабудова. Побач з ім знаходзіцца кольцападобнае сховішча, якое прызначалася для супрацьхімічнай і радыяцыйнай хованкі.
Сховішча 56-га полка РВСП / meridian28
Захаваліся таксама самі пускавыя пляцоўкі з металічнай падставай, на якую ўстанаўліваўся і замацоўваўся стартавы стол ракеты Р-12.
Пускавая пляцоўка для ракет Р-12 / meridian28
403 полк РВСП
Гэты ракетны полк таксама меў на ўзбраенні балістычныя ракеты сярэдняй далёкасці Р-12 ракетнага комплексу 8К63. Знаходзіўся ён у г.п. Ружаны (Пружанскі раён, Брэсцкая вобласць), а дакладней у лясах на паўднёвы захад ад Ружан.
403 полк РВСП
На тэрыторыі баявой зоны палка знаходзілася рамонтна-тэхнічная база – сховішча ядзерных боегаловак балістычных ракет, дзе частка абʼектаў захавалася. А вось жылая зона цалкам знесена.
Захавалася і металічная падстава, на якую ўсталёўваўся і замацоўваўся стартавы стол ракеты Р-12, які умуроўваўся ў бетоннае пакрыццё.
Цэнтральная база захоўвання ядзернай зброі «Гомель-30»
Для Беларусі гэта ўнікальны абʼект, своеасаблівы галоўны склад ядзернай зброі ў БССР. Усяго ж да 1990 года ў СССР і яго сатэлітах налічвалася больш за 20 цэнтральных баз захоўвання ЯЗ. Беларуская знаходзілася ў Гомельскай вобласці, недалёка ад в. Валадарск. Дарэчы, сёння да ЦБЗ ЯЗ прымыкае жаночая ВК-24.
Цэнтральная база захоўвання ядзернай зброі «Гомель-30» на спадарожнікавых здымках
Яе будаўніцтва, як і многіх іншых абʼектаў ЯЗ на тэрыторыі Беларусі, пачалося ў 60-я гады XX стагоддзя. ЦБЗ уяўляе сабой вялізны комплекс збудаванняў, які ўключаў у сябе перш за ўсё перыметр тэхнічнай зоны, дзе знаходзіліся сховішчы ядзернай зброі, чыгуначная станцыя, аўтапарк і ваенны гарадок.
Характэрна, што кожнае сховішча ЦБЗ было ізалявана адно ад аднаго і ў іх захоўваліся ядзерныя боепрыпасы 6-і тыпаў:
- ЯБП ВПС – авіяцыйныя бомбы і баявыя часткі крылатых ракет авіяцыйнага базавання;
- ЯБП РВіА СВ – баявыя часткі тактычных і аператыўна-тактычных ракет і артылерыйскія снарады;
- ЯБП РВСП – баявыя часткі і баявыя блокі ракет;
- ЯБП ВМФ – баявыя часткі і баявыя блокі ракет марскога базавання і берагавых ракетных комплексаў, баявыя часткі супрацькарабельных і супрацьлодкавых ракет, баявыя зарадныя аддзяленні і баявыя часткі тарпед і ракет-тарпед, якарныя і дновыя міны, артылерыйскія снарады берагавой артылерыі, глыбінныя бомбы авіяцыйныя бомбы, якія «ныраюць»;
- ЯБП СПА – баявыя часткі ракет СПА;
- ЯБП інжынерных войскаў – стацыянарныя і пераносныя інжынерныя міны.
Галоўная зала сховішча / meridian28
У сваю чаргу кожнае сховішча можна ўмоўна падзяліць на тры часткі: цэнтральную залу для работ з часткамі ядзерных боепрыпасаў, тэхнічныя дапаможныя памяшканні жыццезабеспячэння комплексу і непасрэдна залы захоўвання.
Да галоўнай залы прымыкаюць 8 адсекаў для захоўвання ЯЗ, у кожны з якіх вядуць рэйкі для каляскі грузападымальнасцю да 10 тон.
Тачкі для перавозкі ядзернай зброі
Цікава таксама, што па дыяганалі да адсекаў знаходзяцца разваротныя кругі, якія дазваляюць павярнуць тачку ў неабходны адсек.
Адсекі для захоўвання ЯА, разваротны круг і тачка на рэйках / meridian28
Герметычныя дзверы ЦБЗ ЯЗ / meridian28
У адрозненне ад іншых збудаванняў халоднай вайны, дадзены комплекс, прынамсі, па стане на 2014-15 гг, быў у значна лепшым стане. Як мінімум нельга сказаць, што на той момант ён быў цалкам разрабаваны, вялікая колькасць абсталявання была на сваім месцы. Аднак невядома, у якім стане іх працаздольнасць была ўжо тады, не кажучы пра зараз.
